De Index voor Duurzame Economische Welvaart (ISEW) voor Vlaanderen, 1990-2013

Abstract

Onze economische welvaart meten we traditioneel aan de hand van het bruto binnenlands product (BBP). Maar er zijn ook andere factoren waarmee we rekening moeten houden, zoals sociale en milieuaspecten. De Index voor Duurzame Economische Welvaart (ISEW) biedt een alternatief. Dit MIRA-rapport actualiseert het verloop van de ISEW voor Vlaanderen voor de periode 1990-2013 met behulp van een verbeterde methodologie. Het onderzoek is uitgevoerd door de Universiteit Gent.De Index voor Duurzame Economische Welvaart (ISEW) werd ontwikkeld als antwoord op de kritiek op het bruto binnenlands product (BBP) als welvaartsindicator. Omdat de ISEW nagaat wat de baten (bv. extra consumptie) en de kosten (bv. milieuvervuiling) van economische activiteiten zijn, geeft deze index een meer accuraat beeld van de economische welvaart dan het BBP (die enkel kijkt naar de omvang van economische activiteiten).De ISEW geeft weer hoe een economie bijdraagt tot het welzijn van de bevolking. Dat gebeurt op basis van een afweging tussen de baten en de kosten of uitgaven van economische activiteiten. Die baten zijn weerspiegeld in de uitgaven van de huishoudens. Maar in tegenstelling tot het BBP houdt de ISEW behalve deze baten ook rekening met onder meer de waarde van (onbetaalde) huishoudelijke arbeid, de welvaartsverliezen door inkomensongelijkheid en de welvaartsverhogende overheidsuitgaven (bv. voor onderwijs en gezondheidszorg). De kosten van economische activiteiten in de ISEW hebben betrekking op het verlies van ecosysteemdiensten, zowel door de degradatie van onze leefomgeving (water, lucht, klimaat en aantasting van de ozonlaag) als door de uitputting van ons natuurlijk kapitaal (bv. biodiversiteit). Alle componenten binnen de ISEW worden uitgedrukt in geldtermen, zodat een rechtstreekse vergelijking met het BBP mogelijk is.De ISEW biedt een brede waaier aan data en inzichten voor beleidsmakers, bijvoorbeeld rond bredere effecten van het gevoerde beleid op het milieu (bv. water- en luchtverontreiniging) of op sociale aspecten (bv. inkomensverdeling, tijdsbesteding). Deze index draagt zo bij aan een effectiever beleid dat gericht is op de duurzame verhoging van de economische dimensie van welzijn.Als we de evolutie van de ISEW en het BBP vergelijken en analyseren, zien we dat beide een andere, en in sommige gevallen zelfs tegengestelde, evolutie kunnen doormaken.Tussen 1990 en 2013 nam het BBP per capita voor Vlaanderen toe met 28,6 %. De ISEW per capita voor Vlaanderen nam in dezelfde periode minder snel toe, namelijk met 19,9 % (zie figuur).Het BBP per capita nam toe tot 2008 en kende in de periode 2009-2013 een daling met 5,3 % als gevolg van de financieel-economische crisis. Een periode van toename van de ISEW tussen 1990 en 2002 werd afgebroken door een sterke daling tussen 2002 en 2008 (met 15 % in totaal, of 2,1 % op jaarbasis). In 2009 steeg de ISEW per capita opvallend sterk (+10,5 % t.o.v. 2008) en dit terwijl het BBP per capita voor Vlaanderen in dat jaar daalde (-3,9 %). In 2010 daalde de ISEW per capita terug (-10,9 %). In 2011 en 2012 stabiliseerde de ISEW per capita en daalde het BBP/capita verder, terwijl er in 2013 opnieuw een lichte stijging te noteren viel (+1,9 %).De sterke daling van de ISEW tussen 2002 en 2008 werd veroorzaakt door een toename van de inkomensongelijkheid in Vlaanderen. De toename van de milieukosten op lange termijn droeg ook bij tot de daling van de ISEW per capita voor Vlaanderen, zij het in mindere mate. In 2009 steeg de ISEW per capita sterk en dit voornamelijk als gevolg van de daling van de kosten van onze economische activiteiten. Door de economische crisis daalde het gebruik van niet-hernieuwbare energiebronnen. In 2010 werd een omgekeerde beweging waargenomen. De ISEW per capita daalde in dat jaar sterk door de toename van het gebruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen.Na de stabiele jaren 2011 en 2012 zorgde de ommekeer in de evolutie van de inkomensongelijkheid in 2013 voor een daling van de welvaartsverliezen door inkomensongelijkheid. Hierdoor werden de gestegen kosten voor energiegebruik en uitstoot van broeikasgassen gecompenseerd.Een beleid dat inzet op het behoud en de verbetering van de milieukwaliteit kan de ISEW positief beïnvloeden, ondanks een negatief effect op korte termijn op de bestedingen van huishoudens. Een daling van bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen en een efficiënter gebruik van niet-hernieuwbare hulpbronnen zal zich uiten in een daling van de kosten van luchtverontreiniging of van klimaatverandering en in een lagere totale vervangingskost voor het gebruik van niet-hernieuwbare energiebronnen. De gedaalde kosten kunnen een eventuele tijdelijke daling van de uitgaven van huishoudens compenseren. Door kosten en baten van beleidsmaatregelen samen in rekening te brengen, hanteert de ISEW dus een andere invalshoek bij beleidsanalyse dan het BBP. Als er enkel naar het BBP wordt gekeken, zullen zulke beleidsmaatregelen negatief geëvalueerd worden door de daling van de totale consumptie.Er bestaan wel nog barrières1 om het beleid te stimuleren meer gebruik te maken van alternatieve welvaartsindexen zoals de ISEW:Politieke en contextuele barrières: bv. gebrek aan democratische legitimiteit voor dit soort indicatoren;Barrières gelinkt aan de indicatoren zelf: bv. te verbeteren waarderingsmethodes voor specifieke indicatorcomponenten;Structurele, procesmatige of gebruiksgebonden barrières: bv. geen duidelijke werkwijze voor het voeren van een geïntegreerd, innovatief economisch beleid, en de niet-ontvankelijke administratieve en institutionele cultuur binnen de gebruikersgroep.