Maatschappelijke impact van het gebruik en beheer van de Vlaamse diepe ondergrond

Abstract

De mogelijke activiteiten in de Vlaamse diepe ondergrond kunnen op verschillende manieren een rol spelen in het behalen van klimaatdoelstellingen, de energietransitie of de overgang van een lineaire naar circulaire economie. Voorbeelden zijn diepe geothermie, opslag van aardgas, opslag van CO2 of berging van hoogradioactief, langlevend afval. Terwijl de mogelijke activiteiten talrijk zijn, zijn de geografische mogelijkheden waar de diepe ondergrond in Vlaanderen kan benut worden echter beperkt. Ieder van deze toepassingen in de diepe ondergrond heeft een specifieke economische, sociale en ecologische impact, die vaak verder gaat dan de gebruikte oppervlakte. Sommige van deze effecten zijn ook niet-omkeerbaar. Daarom moet zorgvuldig nagedacht worden over een duurzaam beheer van de diepe ondergrond in Vlaanderen. In deze studie worden verschillende methoden uit de geologie, milieueconomie en sociale wetenschappen aan elkaar gekoppeld om zo inzicht te krijgen in de geologische, milieu-, economische en sociale effecten van de activiteiten in de ondergrond aan de hand van een selectie van zeven hypothetische beleidsscenario’s. De beleidsscenario's die gericht zijn op het stimuleren van diepe geothermieprojecten en mogelijk ook lithiumproductie vergroten de kans op winstgevendheid en ontwikkeling van geothermie. Dit draagt bij aan een vermindering van CO2-uitstoot. Echter, de intensievere benutting van de ondergrond vereist aandacht voor mogelijke interferenties tussen activiteiten en uitputting van hulpbronnen op lokaal niveau. Deze scenario’s veroorzaken geen significante negatieve maatschappelijk effecten. Sommige geothermieprojecten leveren in bepaalde gevallen ook maatschappelijke voordelen op. Het beleidsscenario dat diepe geothermie uitsluit in gebieden geschikt voor de opslag van aardgas, waterstof, CO2 of hoogradioactief, langlevend afval resulteert in een lagere benutting van de ondergrond en minder vermeden CO2-uitstoot. Door geologische factoren is de kans op CO2-opslag klein, maar de beperkte beschikbaarheid van locaties voor geothermie in dit scenario vermindert ook het risico op interferentie en uitputting. Dit scenario waarborgt flexibiliteit voor toekomstige generaties, maar eenmaal de opslaglocaties toegewezen zijn, zullen deze permanent onbeschikbaar zijn voor andere toepassingen. Daardoor kunnen sommige maatschappelijke wenselijke projecten niet worden uitgevoerd, maar tegelijkertijd blijven daardoor ook enkele onwenselijke aspecten (interferenties, uitputting, …) achterwege. Het beleidsscenario dat meer gericht is op zelfvoorziening staat ook de winning van steenkoolgas (CBM) toe, wat een hoge kans op winstgevendheid heeft. Dit scenario leidt tot een maximale benutting van de diepe ondergrond, maar leidt tot een lagere vermeden CO2-uitstoot. Aandacht voor interferentie en uitputting is ook hier essentieel. Bovendien ligt het CBM-project in Oudsbergen in een gebied met relatief veel natuur, wat maatschappelijk onwenselijk is. Tot slot bleek de impact van het exploratiescenario beperkt. Op basis van praktijkervaring wordt toch aanbevolen om dit scenario in de toekomst in meer detail te onderzoeken. Het eindrapport bestaat uit negen deelrapporten, die weergeven hoe de maatschappelijke impact van het gebruik en beheer van de diepe ondergrond in Vlaanderen kan geëvalueerd worden.