Ontwikkeling vanuit bodemkundig perspectief van een geïntegreerd landevaluatiesysteem voor een duurzaam bodemgebruik in Vlaanderen

Abstract

De steeds groeiende noden voor infrastructuren gericht op wonen, werken, verplaatsen en recreëren, doen de druk op de schaarse, onbebouwde ruimte in Vlaanderen en andere regio"s in Europa vanuit velerlei sectoren toenemen. Bebouwing van de ruimte die thans gebruikt of beheerd wordt door en voor landbouw, bosbouw of natuur, leidt echter tot afdichting en veelal tot vernietiging van de bodem. Belangrijke bodemfuncties en -diensten dreigen hierdoor verloren te gaan. In deze context is het van cruciaal belang dat behoedzaam wordt omgegaan met het eindige bodempatrimonium (European Commission, 2006). Dit houdt in dat het geheel van de beschikbare bodems op zodanige wijze gebruikt en beheerd wordt dat de voor de maatschappij crucialebodemdiensten maximaal gewaarborgd blijven. Deze nu algemeen aanvaarde stelling leidt tot de noodzaak om (i) toelaatbare impacts vast te stellen, (ii) types van bodemgebruik en -beheer te concipiëren die verenigbaar zijn met deze toleranties en (iii) over te gaan tot een zodanige ruimtelijke planning én uitvoering van het bodemgebruik en -beheer dat de impacts binnen de toelaatbare toleranties blijven. Wat betreft de vaststelling van de vermelde toleranties is er actief wetenschappelijk onderzoek gaande waarvan de resultaten reeds hun weg gevonden hebben naar de beleidsvoorbereiding en -implementatie (vb. VLAREM, VLAREBO, MAP). Ook vinden onderzoeksresultaten naar duurzame bodemgebruiks- en -beheerssystemen ingang in beleid en praktijk, zowel voor het stedelijke als landelijke gebied (e.g. pesticiden wetgeving en beheersovereenkomsten in de landbouw). In het onderzoek dienaangaande wordt steeds meer de nadruk gelegd op de effecten van de zich reeds manifesterende en verder verwachte klimaatveranderingen zowel op de toleranties als op de gebruiks- en beheerssystemen (vb. Gobin et al., 2008). Wat betreft bodemgebruiksplanning is met het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 1998) en de daaruit voortvloeiende provinciale en gemeentelijke structuurplannen en uitvoeringsbesluiten, een kader gecreëerd voor ruimtelijke planning en ruimtelijk beleid. In het RSV wordt echter weinig of geen aandacht geschonken aan bodems, bodemfuncties of -diensten (vb. Van Orshoven, 1997). Op de lagere niveaus en bij het ontwerp van afbakening van specifieke gebieden (vb. stedelijke, agrarische, bos- en natuurgebieden) komt het bodemthema meer aan bod, maar worden bodemfuncties en -diensten niet expliciet betrokken bij de afweging van alternatieve bodemgebruiken, laat staan dat de verandering in de aard en omvang van functies en diensten als gevolg van de geplande verandering van het bodemgebruik in rekening wordt gebracht. Om tot oordeelkundige ruimtelijke landgebruiksplanning over te gaan moeten, niet alleen toleranties en kenmerken van landgebruikssystemen gekend zijn. Ook dekarakteristieken en hoedanigheden van het territorium waarbinnen het landgebruik gepland wordt, moeten geïnventariseerd worden. Als go-between tussen deze inventarisatie en karakterisatie van het beschikbare land enerzijds en de toewijzing van één of meer van de mogelijke gebruiks- en beheersvormen aan de landeenheden anderzijds is er een belangrijke rol weggelegd voor de wetenschap en discipline van de landevaluatie (Wijffels et al., 2010).